अनुसन्धान भन्छ : पृथ्वीको भित्री भाग विपरीत दिशामा घुम्न थाल्यो !

काठमाडौं । पछिल्ला केही वर्षहरूमा पृथ्वीको सतह र अन्तरिक्षबारे धेरै अनुसन्धानहरू हुन थालेका छन् । प्रविधिको यो आधुनिक युगमा चन्द्रमा र मंगल ग्रहमा मानिस बस्ने कुरा भइरहन्छ तर पृथ्वीको मूल (भित्री भाग) बारे धेरै कुरा अझै पनि विज्ञानले सुल्झाउन सकेको छैन ।

पृथ्वीको केन्द्रबिन्दु लगभग ५ हजार किमी छ । यो धेरै गहिरो छ । आजसम्म मात्रै १२ किमीसम्मको जानकारी उपलब्ध छ । यस अवस्थामा क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय र चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसका वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीको सतहभन्दा विपरीत दिशामा धेरै विस्तारै घुम्न थालेको पत्ता लगाए ।

वैज्ञानिकहरूको अध्ययन अनुसार सन् २०१० यताका १४ वर्षमा पृथ्वी परिक्रमाको गति घट्दै गएको पाइएको छ ।

तर ५ हजार किमीसम्मै नपुगेर वैज्ञानिकहरू कसरी यो निष्कर्षमा पुगे त ? पृथ्वीको कोरलाई विपरीत दिशामा घुमाउँदा सतहमा कस्तो असर पर्छ ?

पृथ्वीका संरचना र तहहरूअनुसार वैज्ञानिकहरूले यसको संरचनालाई तीनवटा फरक तहमा विभाजन गरेका छन् । जसमा क्रस्ट, आवरण (सतह र कोरबीचको चट्टानको ठोस तह), र कोर ।

अहिलेसम्म यसबारेमा धेरै धारणा बनाइएको थियो । काल्पनिक कथा पनि धेरै छन् । सन् १८६४ मा प्रकाशित उपन्यास ‘जर्नी टु द सेन्टर अफ द अर्थ’ र त्यसमा आधारित फिल्म निकै चर्चित छन् । यसलाई सजिलो तरिकाले बुझ्न हामी पृथ्वीलाई अण्डासँग तुलना गर्न सक्छौँ । यसरी, अण्डाको बाहिरी खोल पृथ्वीको सतह वा क्रस्ट हुन्छ, अण्डाभित्रको सेतो तरल पदार्थ पृथ्वीको आवरण हुन्छ, र अण्डाको पहेँलो भाग (पहेँलो भाग) पृथ्वीको कोर हुन्छ ।

पृथ्वीको भित्री भाग फलामले बनेको छ, आकारमा गोलाकार छ ।

यसको रेडियस १२२१ किमी छ । यसको तापक्रम ५४०० डिग्री सेल्सियस छ, जुन लगभग सूर्यको तापक्रम (५७०० डिग्री सेल्सियस) बराबर छ । विगतमा गरिएका अध्ययनले यो कोर पृथ्वीको बाँकी भागबाट अलग रहेको देखाएको छ । यो धातुको तरल पदार्थमार्फत पृथ्वीभित्र स्वतन्त्र रूपमा काम गर्दछ । अर्थात्, यो पृथ्वीभित्र स्वतन्त्र रूपमा घुम्छ र यस समयमा पृथ्वीको बाँकी भागसँग यसको कुनै सम्बन्ध छैन भनिन्छ ।

तर हालैको अध्ययनको नतिजाले झण्डै ४० वर्षमा पहिलो पटक पृथ्वीको सतहको तुलनामा विपरीत दिशामा घुमिरहेको देखाएको छ । यस समयमा कोर पृथ्वीको आवरण भन्दा अलिक ढिलो गतिमा घुमिरहेको छ ।

भूकम्पको समयमा उत्पन्न हुने सिस्मिक तरंगहरूमार्फत पृथ्वीको केन्द्रबारे जानकारी प्राप्त गर्न सकिन्छ । जब पृथ्वीको सतहमा ठूला भूकम्प आउँछन्, त्यसको गडबडीबाट उत्पन्न लहरहरूको ऊर्जा पृथ्वीको भित्री भागमा जान्छ र सतहमा फर्कन्छ । वैज्ञानिकहरूको टोलीले पृथ्वीको गहिराइमा यात्रा गर्ने र सतहमा फर्कने यी तरंगहरूबाट निस्किने ऊर्जाको मार्गहरूको अनुसन्धान गरेका हुन् ।

यसका लागि वैज्ञानिकहरूले सन् १९९१ देखि २०२३ को बीचमा साउथ स्यान्डविच टापुहरू वरपर रेकर्ड गरिएका १२१ भूकम्पबाट तथ्यांक संकलन र विश्लेषण गरेका थिए । त्यति मात्रै होइन, उनीहरूले अध्ययनका लागि सन् १९७१ र १९७४ बीचको सोभियत आणविक परीक्षणका साथै फ्रान्सेली र अमेरिकी आणविक परीक्षणको डाटा पनि प्रयोग गरेका थिए ।

के कोर उल्टो दिशामा घुम्छ ?

पृथ्वीको कोर उल्टो दिशामा घुम्छ भन्न सकिँदैन । यसलाई एक साधारण उदाहरणमार्फत व्याख्या गर्न सकिन्छ । तपाईं कारमा १०० किलोमिटर प्रतिघण्टाको गतिमा चलिरहनुभएको छ, तपाईंको साथी पनि आफ्नो कारमा १०० किलोमिटर प्रतिघण्टाको गतिमा यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ । दुवै सँगै यात्रामा छन् । अब अचानक साथी २० किलोमिटरमा गए गति ८० किमी/ घण्टामा घट्छ ।

अब तिम्रो छेउबाट हेर्दा त्यो साथी सडकमा पछाडि हिँडिरहेको देखिनेछ किनभने तिमी अहिले १०० किलोमिटर/घण्टाको गतिमा गुडिरहेका छौँ । त्यसैगरी कोर पृथ्वीको परिक्रमा गतिको तुलनामा सुस्त हुँदै गएको छ, र उल्टो दिशामा घुमिरहेको मानिन्छ ।

त्यसैले यस अध्ययनको नतिजा पनि काल्पनिक रहेको वैज्ञानिकहरू बताउँछन् । अझै पनि पृथ्वीको मूल भागलाई हामीले पूर्ण रूपमा बुझेका छैनौँ । अनुसन्धान अझै जारी छ । कोरको साइज पनि डाटाबाट अनुमान गरिएको छ । यसको कारण यो हो कि हामी ५ हजार किलोमिटरको गहिराइमा पुग्न सक्दैनौँ । सिस्मिक डाटामार्फत, वैज्ञानिकहरूले निष्कर्षमा पुगेका छन् कि कोरको घुमाउने गति घटेको छ, जुन भविष्यमा परिवर्तन हुन सक्छ ।

के आए नतिजा ?

पृथ्वीको कोरको परिक्रमा गति कम हुनाले म्याग्नेटोस्फियरमा परिवर्तन हुनेछ । म्याग्नेटोस्फियर भनेको ग्रहको वरपरको क्षेत्र हो, जुन ग्रहको चुम्बकीय क्षेत्रद्वारा हाबी हुन्छ । कोर फलाम र निकल जस्ता धातुबाट बनेको हुन्छ । त्यसैले जब यसको परिक्रमा प्रभावित हुन्छ, यसले पृथ्वीको सतहमा परिवर्तन ल्याउँछ ।

यी परिवर्तनहरूमा चुम्बकीय क्षेत्र महत्त्वपूर्ण कारक हो । जब पृथ्वी ब्रह्माण्डमा आफ्नो कक्षमा परिक्रमा गरिरहेको हुन्छ, पृथ्वी भित्रको धातुले बनेको यसको कोर पनि घुमिरहेको हुन्छ । यी दुवै गतिका कारण चुम्बकीय शक्ति उत्पन्न हुन्छ, यो पृथ्वीको वरिपरि बनेको चुम्बकीय क्षेत्र हो ।

यस चुम्बकीय क्षेत्रको विकिरणले पृथ्वीलाई सूर्यबाट जोगाउन ढालका रूपमा काम गर्छ। तर एकै समयमा, यो चुम्बकीय क्षेत्रले पृथ्वीको कक्षाको समयमा पनि परिवर्तन ल्याउन सक्छ ।

यसको अर्थ हाम्रो दिनको लम्बाइ निर्धारण गर्न चुम्बकीय क्षेत्रले पनि भूमिका खेल्छ । तर यसको प्रभाव धेरै छैन। यसले एक दिनको अवधिमा एक माइक्रोसेकेन्डसम्मको परिवर्तन ल्याउन सक्छ। यो हामीसँग भएको तथ्यांकमा आधारित छ । यो परिवर्तनका लागि कोरको परिक्रमा गति बढी जिम्मेवार छ र हामीले भविष्यमा थप अनुसन्धान आवश्यक छ ।