चिनियाँ रणनीतिक चाल, क्षेत्रीय स्थिरता र स्वायत्ततामा प्रभावको मारमा माल्दिभ्स

डा. महीप
हिन्द महासागरको बीचमा माल्दिभियन डेमोक्र्याटिक पार्टी (एमडीपी) ले उथुरु थिला फाल्हु टापुमा चिनियाँ कम्पनीलाई दिइएको प्रमुख कृषि परियोजनाको बारेमा चिन्ता व्यक्त गरेपछि माल्दिभ्सले शंकाको सामना गरिरहेको छ ।

एमडीपीका अध्यक्ष फैयाज इस्माइलले परियोजनामा ​​केही भ्रामक उद्देश्य रहेको शंका गर्दै चिनियाँहरूले वास्तविक कृषि विकासको सट्टा सैन्य उद्देश्यहरू पछ्याइरहेको आरोप लगाए ।

क्षेत्रीय स्थायित्व र साझेदारीको मूल्यमा चिनियाँ हितको पक्षमा देखिएका राष्ट्रपति मोहम्मद मुइज्जूका हालैका निर्णयहरूसँग तुलना गर्दा यो आशंका झनै बलियो हुन्छ, जुन भारतीय उपस्थितिमा कमी भएको स्पष्ट हुन्छ ।

माल्दिभ्सको सैन्य बन्दरगाहसँगको परियोजनाको निकटताले यसको सैन्य प्रकृतिको बारेमा शंका उत्पन्न गर्छ। जसले सम्भावित रूपमा टाढाको शक्तिलाई फाइदा पुर्‍याउँछ।

यो दाबी यस्तो समयमा गरिएको हो जब राष्ट्रपति मुइज्जूले देशमा भारतीयहरूको सहभागिता कम गर्न सक्रिय रूपमा काम गरिरहेका छन्। गत वर्ष नोभेम्बरमा पदभार ग्रहण गरेदेखि मुइज्जूले चीनलाई हिन्द महासागर क्षेत्रमा ठूलो अवसर प्रदान गर्दै भारतसँगको सम्बन्धलाई प्रतिकूल मानिने धेरै निर्णयहरू लिएको छ।

गत मार्च ३ मा पीएसएमन्यूजडटएमभीमा प्रकाशित रिपोर्ट अनुसार राष्ट्रपति मुइज्जूले हाल देशमा तैनाथ सबै भारतीय सेनाहरू मे १० सम्म फिर्ता हुने घोषणा गरेका थिए ।

यसअघि फेब्रुअरीमा जियाङ याङ होङ ०३ नामक चिनियाँ ‘अनुसन्धान’ जहाज माल्दिभ्सको जलक्षेत्रमा प्रवेश गरी राजधानी मालेमा डक गर्ने योजना बनाएको थियो ।

चार हजार ३०० टन क्षमताको यो जहाज समुद्री भुइँ म्यापिङका लागि डिजाइन गरिएको हो। एक चिनियाँ समुद्री विज्ञान संस्थानसँग सम्बन्धित जहाजले एक महिनाअघि चीनको सान्या छोडेको थियो र खनिजहरूको खोजीमा समुद्रको भुइँको नक्सा बनाउने लक्ष्य राखेको थियो।

यद्यपि सुरक्षा विज्ञहरूले यो रणनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण हिन्द महासागर क्षेत्रमा पनडुब्बी सञ्चालनको सम्भावनाहरू अन्वेषण गर्न प्रारम्भिक टोही वाहन हुनसक्ने आशंका गरेका छन् ।

गत नोभेम्बरमा पदभार ग्रहण गरेदेखि नै चीन समर्थक झुकाव मानिने राष्ट्रपति मुइज्जूले भारतलाई माल्दिभ्सबाट आफ्ना सेना फिर्ता गर्न आग्रह गरेका थिए । शुरुमा दुई हेलिकप्टर र एक डोर्नियर विमान चलाउने ८८ भारतीय सैनिकहरूले माल्दिभ्समा मानवीय र चिकित्सा निकासी सेवाहरू प्रदान गर्दै आएका थिए ।

दुई देशबीचको नयाँ दिल्लीमा भएको उच्चस्तरीय बैठकपछि भारतले माल्दिभ्समा मे १० सम्ममा तीनवटा उड्डयन प्लेटफर्म सञ्चालन गरिरहेका आफ्ना सैनिकहरूलाई प्रतिस्थापन गर्न सहमत भएको छ ।

यसैबीच सरकारी निकाय माल्दिभ्स इन्डस्ट्रियल डेभलपमेन्ट फ्री जोनले मार्च २८ मा चाइना हार्बर इन्जिनियरिङसँग सम्झौता गरेको छ। सम्झौतामा भारत नजिकैको उत्तरी टापु उथुरु थिला फाल्हुमा ठूलो मात्रामा कृषि परियोजना समावेश छ।

एमआईडीएफजेड पाँचवटा राज्यको स्वामित्वमा रहेका उद्यमहरू मिलेर बनेको कन्सोर्टियम हो। एसटीओले रिपोर्ट गरे अनुसार एमआईडीएफजेडद्वारा हस्ताक्षर गरिएको समझदारी ज्ञापन (एमओयू) ले कृषि उत्पादन बढाउन र कृषि क्षेत्रलाई पुनरुत्थान गर्ने उद्देश्यले आवश्यक पूर्वाधार र स्रोतहरूको विकासको लागि चरण सेट गर्दछ ।

यो पहलले आयातमा माल्दिभ्सको ऐतिहासिक निर्भरतालाई उल्टाउने महत्वाकांक्षालाई प्रतिनिधित्व गर्दछ। स्थानीय कृषकलाई आधुनिक कृषि प्रविधिमा पहुँच पुर्‍याउने, रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्ने र मरिकल्चर तथा एक्वाकल्चर उद्योगको वृद्धिलाई प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले यो परियोजनाको परिकल्पना गरिएको हो।

यो सम्झौताले आर्थिक वृद्धिका अवरोधहरूलाई सम्बोधन गर्दै खाद्य सुरक्षा अभिवृद्धि र दिगो खाद्य आपूर्ति सुनिश्चित गर्ने लक्ष्य राखेको छ। यसमा कृषि क्षेत्रमा लगानी प्रवर्द्धन गर्ने पहलहरू समावेश छन्। जस्तै नयाँ कृषि आर्थिक क्षेत्रका लागि भूमि पुन: प्राप्ति र महत्वपूर्ण पूर्वाधार निर्माण गर्ने। चिनियाँ कम्पनी सीएचईसीले कृषि, उद्योग र यातायातका लागि सुविधा निर्माणका साथै फलफूल तथा तरकारीका लागि विशेष फार्म र कृषक तालिम केन्द्र स्थापना गर्ने जिम्मेवारी लिएको छ। तर, आयोजनाको समय र स्थानलाई लिएर चिन्ता बढेको छ।

माल्दिभ्सको विपक्षीले सीएचईसीको संलग्नता पछाडिको वास्तविक उद्देश्य कृषि विकास नभएर सैन्य उद्देश्य हुनसक्ने आशंका गरेको छ। श्रीलंकाको हम्बनटोटा बन्दरगाह जस्ता परियोजनाहरूमा सिएचईसीको अघिल्लो संलग्नताले यो शंकालाई बढावा दिएको छ। जहाँ चीनले अन्ततः श्रीलंकाको ऋण तिर्न नसक्ने कारणले नियन्त्रण प्राप्त गर्यो।

चाइना हार्बर इन्जिनियरिङ कम्पनी लिमिटेड (सिएचईसी), चाइना कम्युनिकेसन्स कन्स्ट्रक्सन कम्पनी ( सिसिसिसी) को सहायक कम्पनी, एक विश्वव्यापी पूर्वाधार निर्माणकर्ता हो जसले विभिन्न सिभिल इन्जिनियरिङ परियोजनाहरू जस्तै बन्दरगाह, नहर, सडक, पुल, रेलवे, विमानस्थल र औद्योगिक सहभागिताका लागि परिचित छ। बिरुवाहरु। यद्यपि, चिनियाँ सेना र सरकारसँगको यसको घनिष्ठ सम्बन्धले हालैका समयमा यसको वास्तविक मनसायको बारेमा चिन्ताहरू खडा गरेको छ।

सन् २०२१ मा एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले नैतिक उल्लङ्घनको कारणले सीएचईसी र दुई अन्य चिनियाँ निर्माण कम्पनीहरूलाई नेपालमा महत्वपूर्ण विमानस्थल विस्तार परियोजनामा ​​बोलपत्र गर्न अयोग्य ठहरायो ।

करिब २० कम्पनीले शुरुमा चासो देखाएपछि चार ओटा चिनियाँ कम्पनीले मात्र बोलपत्र पेश गरे र तीमध्ये दुईलाई कालोसूचीमा राखेपछि यो कदम चालिएको हो। सीएचईसीलगायत यी कम्पनीहरू विरुद्धको प्रतिबन्धले अस्थायी प्रतिबन्धको कारणले गर्दा विमानस्थलको विकासमा ढिलाइ भएको छ।

थप रूपमा सीएचईसीले अन्य देशहरूमा अनुसन्धानको सामना गरेको छ। श्रीलंकामा सीएचईसीले २०१५ मा महिन्दा राजापाक्षेको राष्ट्रपति अभियानलाई आर्थिक रूपमा समर्थन गरेको आरोपहरू देखा पर्‍यो, जसले अनुसन्धानको लागि आह्वान गरेको थियो। यद्यपि सीएचईसीले यी दाबीहरूलाई अस्वीकार गर्यो, विवादले यसको राजनीतिक प्रभाव र पारदर्शितामा प्रश्नहरू खडा गर्यो ।

विश्व बैंकले सीएचईसीलाई बंगलादेशका परियोजनाहरूमा भाग लिन प्रतिबन्ध लगाएको थियो, घुसखोरीको आरोपको कारण, यसको व्यापारिक अभ्यासहरूमा चिन्ता बढाउँदै। संयुक्त राज्यले विवादित दक्षिण चीन सागरमा सैन्य टापुहरू सिर्जना गर्न भूमि पुन: प्राप्ति परियोजनाहरूमा संलग्न भएकोमा सीएचईसीविरुद्ध पनि कारबाही गरेको छ। यी घटनाहरूले सामूहिक रूपमा सीएचईसीको वास्तविक उद्देश्य र विश्वव्यापी पूर्वाधारमा एक प्रमुख खेलाडीको रूपमा यसको भूमिकामा शंका उत्पन्न गर्दछ।

विपक्षी माल्दिभियन डेमोक्र्याटिक पार्टी (एमडीपी) प्रमुख र पूर्व अर्थमन्त्री फैयाज इस्माइलले उथुरु थिलाफाल्हु (यूटीएफ) क्षेत्रको विकासको सम्बन्धमा सरकारको निर्णयसँग कडा असहमति व्यक्त गरे।

एमडीपीले राजधानी मालेमा भीडभाड कम गर्न यूटीएफलाई सम्भावित भविष्यको आवास क्षेत्रको रूपमा हेर्छ। इस्माइलले विशेष गरी चिनियाँ कम्पनीको व्यवस्थापनमा कृषिका लागि यस्तो महत्त्वपूर्ण र सम्भावित बहुमूल्य जग्गाको आवंटनमा प्रश्न उठाए।

उनले तर्क गरे कि कृषि उद्देश्यका लागि अन्य टापुहरू प्रयोग गर्नु अधिक लागत-प्रभावी समाधान हुनेछ, जसले यूटीएफलाई बासस्थान उपलब्ध गराउने उद्देश्य पूरा गर्न अनुमति दिन्छ।

यूटीएफ टापुहरूको पुन: स्थानान्तरणको द्रुत गतिले थप प्रश्नहरू खडा गर्छ। डिसेम्बर २०२३ मा, मुइज्जू सरकारले यसका लागि विकास योजनाहरू बन्द गर्यो। यस क्षेत्रलाई राष्ट्रपति सोलिहको नेतृत्वमा अघिल्लो प्रशासनले आवासको लागि तोकिएको थियो।

उनको योजनामा ​​माले सहरका योग्य नागरिकहरूलाई जग्गा प्लटहरू प्रदान गर्ने सामाजिक आवास योजना समावेश थियो। यो पूर्व प्रशासनले यूटीएफमा मालदिभ्स राष्ट्रिय रक्षा बल (एमएनडीएफ) को लागि डक र पोर्ट पनि निर्माण गरिरहेको थियो, र वरपरको थप जमिन पुन: दाबी गर्ने योजना पनि बनाइरहेको थियो। यो अब माल्दिभ्समा निर्भर छ कि यूटीएफ टापु क्षेत्र मा आफ्नो रणनीतिक प्राथमिकताहरु निर्णय।

अन्त्यमा, माल्दिभ्समा चीनको हस्तक्षेप, विशेष गरी कृषि र रक्षा पूर्वाधार जस्ता संवेदनशील क्षेत्रहरूमा, क्षेत्रीय स्थायित्व र साझेदारीमा चिनियाँ हितलाई समर्थन गर्ने राष्ट्रपति मुइज्जूको नीति अनुरूप माल्दिभ्सको सार्वभौमसत्ता, सुरक्षा र रणनीतिक सुरक्षाको लागि महत्वपूर्ण छ। अनुसन्धान र सक्रिय उपाय आवश्यक छ। हिन्द महासागर क्षेत्रमा स्वायत्तता। (महीप अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र विश्वव्यापी मामिलाका प्रमुख विश्लेषक हुन्। उनले मानवताको लागि अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण मुद्दाहरूमा लेख लेख्छन्।)