मन्दी हुँदा पनि नरम देखिँदैन चीन
काठमाडौं । एउटा भनाइ छ, संयुक्त राज्य अमेरिकाले हाछ्युँ गर्दा बाँकी विश्वलाई चिसो लाग्छ। तर चीन अस्वस्थ हुँदा के हुन्छ? विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र, १.४ अर्बभन्दा बढी जनसंख्या भएको देश चीन घरजग्गाको कारोबारमा मन्दी, सुस्त आर्थिक वृद्धि, उच्च युवा बेरोजगारी र अव्यवस्थित सम्पत्ति बजारसहित धेरै समस्याहरूको सामना गरिरहेको छ।
अहिले चीनको भारी ऋण बोकेको रियल इस्टेट विकासकर्ता एभरग्रान्डेका अध्यक्षलाई प्रहरी निगरानीमा राखिएको छ भने कम्पनीको सेयर स्टक बजारमा निलम्बन गरिएको छ। यी मुद्दाहरू बेइजिङको लागि ठूलो टाउको दुखाइको विषय बन्दा यसले बाँकी विश्वका लागि कत्तिको फरक पार्छ?
विश्लेषकहरूले आसन्न विश्वव्यापी आर्थिक प्रकोपको चिन्तालाई अतिरञ्जित मान्छन्। तर बहुराष्ट्रिय निगम, तिनीहरूका कामदार र चीनसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध नभएका मानिसहरूले पनि कम्तिमा केही प्रभाव महसुस गर्ने सम्भावना छ।
कसलाई असर गर्छ, कसलाई असर गर्दैन?
‘उदाहरणका लागि यदि चिनियाँहरूले खाजाको लागि बाहिर खान छोड्न थाले भने, के यसले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रलाई असर गर्छ?‚’ सिंगापुरको एसियन ट्रेड सेन्टरका कार्यकारी निर्देशक डेबोरा एल्म्सलाई सोधे।
‘उत्तर तपाईंले सोचेको जस्तो छैन, तर यसले निश्चितरूपमा घरेलु चिनियाँ उपभोगमा सिधै भर पर्ने कम्पनीहरूलाई असर गर्छ।’
एप्पल, फक्सवागन र बर्बेरी जस्ता सयौं ठूला विश्वव्यापी कम्पनीहरूले चीनको विशाल उपभोक्ता बजारबाट आफ्नो धेरै राजस्व प्राप्त गर्छन्। साथै कम खर्च गर्ने घरपरिवारले प्रभावित हुनेछन्। यस्ता अप्रत्यक्ष प्रभावहरूले यी कम्पनीहरूमा भरोसा गर्ने संसारभरका हजारौं आपूर्तिकर्ता र कामदारहरूले महसुस गर्नेछन्।
विश्वमा देखिएको वृद्धिको एक तिहाइभन्दा बढीको लागि चीन जिम्मेवार छ। यसरी हेर्दा कुनै पनि प्रकारको मन्दीलाई आफ्नो सिमानाभन्दा बाहिर महसुस गरिने छ।
अमेरिकी क्रेडिट रेटिङ एजेन्सी फिचले गत महिना चीनको सुस्तताले ग्लोबल वृद्धि सम्भावनाहरूमा छाया पारिरहेको र सन् २०२४ मा सम्पूर्ण विश्वको लागि यसको पूर्वानुमान घटाएको भनेको थियो।
तर केही अर्थशास्त्रीहरूले भने चीन विश्वव्यापी समृद्धिको इन्जिन हो भन्ने धारणालाई बढाइचढाइ गरिएको बताएका छन्।
अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयको चाइना सेन्टरका अर्थशास्त्री जर्ज म्याग्नस भन्छन्, ‘गणितीय रूपमा चीनले विश्वव्यापी वृद्धिको करिब ४० प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ। तर त्यो वृद्धिले कसलाई फाइदा पुर्याइरहेको छ? चीनले ठूलो ट्रेड सरप्ल्स चलाउँछ। यसले आयात भन्दा धेरै निर्यात गर्छ, त्यसैले चीनले कति वृद्धि गर्छ वा गर्दै त्यो वास्तवमा बाँकी संसारको तुलनामा चीनको लागि मुख्य कुरा हो।’
तैपनि, चीनले वस्तु र सेवामा कम खर्च गरेको वा घर निर्माणमा आवश्यक कच्चा पदार्थ र वस्तुहरूको कम माग हो। अगस्टमा, चीनले गत वर्षको सोही समयको तुलनामा लगभग ९ प्रतिशत कम आयात गरेको छ। जब यो त्यति बेला पनि शून्य-कोभिड प्रतिबन्धको अवस्था मै थियो।
‘अष्ट्रेलिया, ब्राजिल र अफ्रिकाका धेरै देश जस्ता ठूला निर्यातकर्ता यसबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित हुनेछन्,’ सिड्नीको लोवी इन्स्टिच्युटको इन्डो-प्यासिफिक विकास केन्द्रका निर्देशक रोलान्ड राजा भन्छन्।
विगत १० वर्षमा चीनले बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ भनेर चिनिने ठूला पूर्वाधार परियोजनाहरूमा एक ट्रिलियन डलरभन्दा बढी लगानी गरेको अनुमान गरिएको छ।
चीनमा कमजोर मागको अर्थ त्यहाँको मूल्य कम रहने पनि हो। पश्चिमी उपभोक्ता परिप्रेक्ष्यमा यो बढ्दो मूल्य रोक्नको लागि स्वागतयोग्य तरिका हो जसमा ब्याजदर थप बढाइएको छैन। ‘उच्च मुद्रास्फीतिको सामना गर्न संघर्ष गरिरहेका मानिस र व्यवसायहरूका लागि यो राम्रो कुरा हो,’ राजा भन्छन्।
त्यसैले छोटो अवधिमा चीनको सुस्तताबाट आम उपभोक्ताले फाइदा लिन सक्छन्। तर विकासशील विश्वका मानिसहरूका लागि दीर्घकालीन प्रश्न पनि छन्।
विगत १० वर्षमा चीनले बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ भनेर चिनिने ठूला पूर्वाधार परियोजनाहरूमा एक ट्रिलियन डलरभन्दा बढी लगानी गरेको अनुमान गरिएको छ।
सडक, विमानस्थल, बन्दरगाह र पुल निर्माणका लागि १५० भन्दा बढी देशले चिनियाँ पैसा र प्रविधि प्राप्त गरेका छन्। राजाका अनुसार चीन आन्तरिक रुपमा नै आर्थिक समस्या रहिरह्यो भने यी आयोजनाप्रति चिनियाँ प्रतिबद्धताले असर पर्न सक्छ।
‘यसरी चीन आन्तरिक रुपमा नै कमजोर बन्नुको अर्थ अब चिनियाँ कम्पनी र बैंकहरूसँग विदेशमा छरपस्ट लगानी गर्नको लागि पहिलेको जस्तै वित्तीय विशालता हुनेछैन,’ उनी भन्छन्।
विश्वमा चीन के हो?
विदेशमा चिनियाँ लगानी घट्ने सम्भावना भए पनि चीनको आन्तरिक आर्थिक अवस्थाले विदेश नीतिलाई कसरी असर गर्छ भन्ने स्पष्ट छैन।
धेरै कमजोर चीनको बारेमा केही तर्क गर्दा उसले अमेरिकासँग बिग्रिएको सम्बन्ध सुधार गर्न खोज्न सक्ने अनुमान गरिएको छ। अमेरिकी व्यापार प्रतिबन्धले आंशिक रूपमा यस वर्षको पहिलो आधामा अमेरिकामा चिनियाँ निर्यातले २५ प्रतिशत गिरावटमा योगदान पुर्याएको छ।
तर चीनको दृष्टिकोण नरम हुँदै गएको भन्ने कुनै प्रमाण छैन। बेइजिङले आफ्नै प्रतिबन्धको साथ बदला लिन जारी राखेको छ। बारम्बार पश्चिमी देशहरूको ‘शीतयुद्ध मानसिकता’लाई ध्वस्त पार्छ र रूसको भ्लादिमिर पुटिन र सिरियाका बाशर अल-असद जस्ता श्वेत शासनका अधिनायकवादी नेताहरूसँग राम्रो सम्बन्ध राखेको देखिन्छ।
उही समयमा द्विपक्षीय व्यापारमा वार्ता जारी राख्न अमेरिका र ईयूका अधिकारीहरूको ठूलो टोली प्रत्येक महिना चीन भ्रमण गरिरहेको छ। सत्य यो हो कि चिनियाँ बयान र चिनियाँ नीतिबीच के छ भन्ने कुरा कमैलाई थाहा छ।
यस अनिश्चितताको सबैभन्दा चरम कथनहरु मध्ये एक वाशिंगटनका हकिस पर्यवेक्षकहरूबाट आएको हो। जसले चिनियाँ अर्थतन्त्रमा मन्दीले यसले ताइवानसँग कसरी व्यवहार गर्छ भनेर असर गर्न सक्ने बताउँदै आएका छन्। ताइवान बेइजिङले आफ्नै क्षेत्रको रूपमा दाबी गर्ने स्वशासित टापु हो।
अप्रत्याशित अपेक्षा
तर इतिहासबाट सिक्नुपर्ने एउटा पाठ छ। त्यो अप्रत्याशितको अपेक्षा गर्नु हो। एल्म्सले औंल्याएझैं सन् २००८ भन्दा पहिले थोरै मानिसहरूले लस भेगासमा सब-प्राइम मोर्टगेजहरूले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रमा झट्का दिनेछन् भन्ने अनुमान गरेका थिए।
सन् २००८ को प्रतिध्वनिले केहि विश्लेषकहरूलाई वित्तीय संक्रामक भनेर चिनिने बारे चिन्तित बनाएको छ। यसमा चीनको घरजग्गा संकटको दुःस्वप्न परिदृश्य समावेश छ जसले चिनियाँ अर्थतन्त्रमा पूर्णरूपमा ध्वस्त पार्छ र विश्वभर वित्तीय मन्दी निम्त्याउँछ।
सब-प्राइम मोर्टगेज संकटसँग मिल्दोजुल्दो यसले वाल स्ट्रिट लगानी विशाल कम्पनी लेहमन ब्रदर्सको पतन र विश्वव्यापी मन्दी देखाएको थियो। तर म्याग्नसका अनुसार तिनीहरू पूर्णरूपमा सही हैनन्।
‘यो लेहमन ल्याएको उक्त प्रकारको झट्का अब हुनेवाला छैन,’ उनी भन्छन्, ‘चीनले आफ्ना ठूला बैंकहरूलाई ध्वस्त पार्ने सम्भावना छैन। र तिनीहरूसँग अमेरिकामा रहेका हजारौं क्षेत्रीय र सामुदायिक बैंकहरूभन्दा बलियो ब्यालेन्स सिट छन्।’
यसमा एल्म्स पनि सहमत छन्, ‘चीनको घरजग्गा बजार अमेरिकी सब-प्राइम मोर्टगेजजस्तै तिनीहरूको वित्तीय पूर्वाधारसँग जोडिएको छैन। यसबाहेक, चीनको वित्तीय प्रणाली त्यहाँ प्रत्यक्ष विश्वव्यापी प्रभावको लागि पर्याप्त प्रभावशाली छैन जुन हामीले सन् २००८ मा अमेरिकाबाट देख्यौं।’
उनले थप्दै भने, ‘हामी विश्वव्यापीरूपमा एक अर्कासँग जोडिएका छौं। जब तपाईंसँग विकासको ठूलो इन्जिनमध्ये एउटाले काम नगरेको हुन्छ, यसले हामीमध्ये बाँकीलाई असर गर्छ। यो स्वाभाविक पनि हो।’
उनका अनुसार यसको मतलब यो होइन कि हामी अमेरिकामा भएको सन् २००८ को पुनरावृत्तिको लागि अगाडि बढिरहेका छौं। तर मुख्य कुरा के हो भने कहिलेकाहीँ स्थानीय जस्तो देखिन्छ, घरेलु चिन्ताले हामी सबैलाई असर गर्न सक्छ। हामीले यो कुरा कल्पना पनि नगरेको हुन सक्छ।
प्रकाशित मिति: २७ आश्विन २०८०, शनिबार
