शक्ति सङ्घर्षको दलदलमा फस्दै चीन

काठमाडौं । चीनका रक्षामन्त्री ली साङ्फु दुई साताअघि बेपत्ता भएका छन्। जसले गर्दा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा चीनको नीति प्रति विश्वास घट्दै गएको छ। रक्षा मन्त्री जस्तो उच्च पदका अधिकारी बेपत्ता हुनु, चीनको घरेलु राजनीतिमा ठुलै सङ्कटको बादल छाएको विज्ञहरूको ठम्याई छ।चीनको नेतृत्व र यसको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न खडा गर्दै छिमेकी देशहरू पनि आफ्नो सुरक्षाको बारेमा चिन्तित हुन थालेका छन्।

भारतीय विदेश नियोगमा काम गरेका नयाँ दिल्लीका रक्षा विज्ञ निशाकान्त ओझाले हालै बेपत्ता हुनुका कारण राष्ट्रपति सी जिनपिङको नेतृत्वमा रहेको अनिश्चिततालाई औँल्याए। यो यस्तो समयमा आएको छ जब अन्तर्राष्ट्रिय संलग्नता भन्दा घरेलु सुरक्षा कार्यहरूले बढी ध्यान पाइरहेको छ।

जेनरल ली भ्रष्टाचारको आरोपमा अनुसन्धानको दायरामा रहेको रिपोर्टहरू अनौपचारिक रूपमा सार्वजनिक भए पनि उनी हराउनु पूर्व विदेश मन्त्री किन ग्याङको रहस्यमय अनुपस्थिति जस्तै छ। चिनियाँ अधिकारीहरूले सेप्टेम्बर १५ मा नियमित प्रेस ब्रिफिङमा समेत जनरल ली कहाँ छन् भन्ने जानकारी दिएका छैनन्।

जनरल ली रुस र बेलारुसको भ्रमण गरेपछि बेपत्ता भए। जसले गर्दा परम्परागत र आणविक क्षेप्यास्त्रहरू ह्यान्डल गर्ने पीपुल्स लिबरेसन आर्मीको एलिट रकेट फोर्सको शुद्धीकरणसँग यसको सम्बन्धको बारेमा अनुमान लगाइयो। यो शुद्धीकरण भ्रष्टाचारसँग सम्बन्धित रहेको विश्वास गरिँदै छ।

यो बढ्दो अप्रत्याशितताले विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र भएको देशले अन्य राष्ट्रहरुको विश्वास गुमाउन सक्ने ओझाजस्ता विज्ञहरू बताउछन्। ६५ वर्षका जनरल लीले सेप्टेम्बर ७-८ मा भियतनामी रक्षा नेताहरूसँग रक्षा सहयोगबारे छलफल गर्ने कार्यक्रम तय गरिएको थियो। तर उनले अचानक रद्द गरे।

रोयटर्सका अनुसार हनोईका अधिकारीहरूलाई बेइजिङले जनरल लीको “सम्बन्धित स्वास्थ्य अवस्था अस्वस्थ” रहेको बताएको थियो। यद्यपि, क्षेत्रीय सुरक्षा स्रोतहरू र चिनियाँ सेनासँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा रहेका व्यक्तिहरूले सैन्य उपकरण खरिदमा कथित भ्रष्टाचारको आरोपमा जनरल लीमाथि अनुसन्धान भइरहेको दाबी गरेका छन्। यद्यपि यी दाबीहरूको पुष्टि हुन सकेको छैन।

जनरल ली बेपत्ता हुनुको रहस्यमय प्रकृतिले राष्ट्रपति सी जिनपिङको बढ्दो अस्थिर स्थितिलाई झल्काउँछ। जर्मन सिनोलोजिस्ट फ्रान्क लेहबर्गरले रिपोर्ट गरे अनुसार, २०१५ मा सम्पूर्ण पीएलएलाई पुनः आकार दिए तापनि सीले अहिले आफूले व्यक्तिगत रूपमा चयन गरेका धेरै सैन्य नेताहरूलाई अविश्वसनीय, विश्वासघाती वा अफवाहको रूपमा हेर्छन्।

अमेरिकाले जनरल लीको बेपत्ता र सैन्य खरिदमा भएको भ्रष्टाचारको सम्बन्धमा पनि शङ्का गरेको छ। जुलाईमा, चिनियाँ रक्षा मन्त्रालयको खरिद विभागले अक्टोबर २०१७ मा जनरल लीले केन्द्रीय सैन्य आयोगको उपकरण विकास विभागको निर्देशकको रूपमा पदभार ग्रहण गरेको केही समयपछि सुरु भएको भ्रष्टाचारको बारेमा जनताबाट सुझावहरू मागेको थियो।

राजनीतिक अनिश्चितता र शक्ति सङ्घर्ष तीव्र हुँदै जाँदा चीनका छिमेकी र विश्वका अरु राष्ट्रहरुका लागि यसको सम्भावित नतिजाबारे विज्ञहरू चिन्तित छन्। नयाँ दिल्लीको एक गोप्य स्रोतले चिन्ता व्यक्त गर्दै भनेको छ, “भ्रष्टाचार विरुद्धको शुद्धीकरणमा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीसीपी) भित्रको शक्ति सङ्घर्षको परिणाम हुन सक्छ। जसले राजनीतिक शक्तिलाई सुदृढ गर्न सैन्य कारबाही गर्न सक्छ।”

सीसीपीको अधिनायकवादी व्यवस्थालाई ध्यानमा राख्दै यो राजनीतिक अनिश्चितता, खस्कँदै गएको अर्थतन्त्र र बढ्दो बेरोजगारीले अझै पनि चीनमा निर्भर रहेका देशहरूमा नकारात्मक असर पार्न सक्ने विश्लेषक ओझाले बताएका छन्। चीनको नयाँ सङ्घीय राज्यका प्रवक्ता निकोल साईले गैरकानुनी रूपमा संयुक्त राज्य अमेरिकामा प्रवेश गर्ने चिनियाँ नागरिकको सङ्ख्यामा उल्लेख्य वृद्धि भएको उल्लेख गर्दै यसको कारण चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्वमा रहेको चीनप्रति बढ्दो मोहभंगलाई दर्साएको बताएका छन्।

विज्ञहरूका अनुसार, जनरल ली बेपत्ता हुनु र व्यापक शुद्धीकरणको वास्तविक कारण सीसीपी भित्रको आन्तरिक शक्ति सङ्घर्षसँग जोडिएको छ। जसले राष्ट्रपति सीको अख्तियारलाई प्रत्यक्ष खतरामा पारेको छ। चीनको राज्य सुरक्षा मन्त्रालयबाट प्राप्त गोप्य रिपोर्टहरूले आन्तरिक कलहलाई थप बढ्दै जाँदा २०१६ को वरिपरि एक गुटद्वारा सीको कू वा हत्या प्रयासको लक्ष्य भएको सूचना अहिले थप पुष्टि हुदै गरेको छ।

ताइवानको युनाइटेड डेली न्यूजले युनानका एक सेवानिवृत्त शिक्षकले सीसीपीलाई नष्ट गर्ने उद्देश्यले “मृत्यु टोली” गठन गर्ने योजनाको बारेमा रिपोर्ट गर्‍यो। यी रिपोर्टहरूले सीसीपी भित्रको अवज्ञालाई सङ्केत गर्दछ। रिपोर्टमा थप भनिए अनुसार, सीको निरङ्कुश शासन साथै क्षेत्रीय र विश्वव्यापी प्रभुत्वको लागि उनको महत्त्वाकाङ्क्षाहरू बढी देखिएकोले खतरामा छ।

चिनियाँ रक्षा मन्त्रीहरूले मुख्यतया चिनियाँ राजनीतिक प्रणालीभित्र सीमित निर्णय गर्ने शक्ति राखेर रक्षा कूटनीति र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगमा केन्द्रित रहेको विज्ञहरू बताउँछन्। सीको अध्यक्षतामा रहेको केन्द्रीय सैन्य आयोग (सीएमसी) बाट उनीहरूको बहिष्कार र साथै सीएमसी भित्रका दुई प्रभावशाली पीएलए जनरलहरू समावेश भएको शक्तिशाली सीसीपी पोलिटब्युरोमा उनीहरूको अनुपस्थितिबाट पनि यो स्पष्ट हुन्छ।

यस सन्दर्भमा, धेरै कारकहरूले सीले जनरल लीलाई बेपत्ता बनाउन सक्ने अनुमानलाई नकार्न सकिदैन। कतिपयले यो एकदलीय अधिनायकवादी प्रणाली भित्रको विरोधको चिन्तासँग सम्बन्धित हुनसक्ने अनुमान गर्छन् भने अरूले सिले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा महत्त्वपूर्ण कदम चाल्नुअघि आफ्ना वफादारहरूको टोलीलाई प्रमुख पदमा राख्ने प्रयास गरिरहेको बताएका छन्।

हालै जकार्तामा भएको दक्षिण पूर्वी एसियाली राष्ट्रहरूको सङ्घ (आसियान) शिखर सम्मेलन र नयाँ दिल्लीमा भएको जी २० सम्मेलनमा सीको अनुपस्थितिबारे प्रश्न उठाउँदै ओझाले भने,”सीको आन्तरिक किचलोका कारण घरेलु विषय थप केन्द्रित भएको जस्तो देखिन्छ।”

अन्ततः, “चीनको सर्वोच्च प्राथमिकता सीसीपीको सत्तामा फिर्ता हुनु हो। निरन्तर प्रतिधारण सुनिश्चित गर्नुपर्दछ, जबकि अन्य सबै कुरा त्यो लक्ष्यको अधीनमा छन्। यद्यपि, चीनका विभिन्न क्षेत्रहरूमा व्यापक शुद्धीकरणले शासनलाई निकट भविष्यमा महत्त्वपूर्ण चुनौतीहरूको सामना गर्न सक्ने उनीहरूको ठम्याइ छ जसले यसको स्थिरतामा शङ्का उत्पन्न गर्दछ।” विज्ञहरू भन्छन्।